İslam Coğrafyasında Yetişmiş Alimler Kimlerdir ?

İslam coğrafyası, tarihte pek çok alim, bilgin ve düşünür yetiştirmiş bir medeniyettir. Bu alimler, felsefe, tıp, matematik, astronomi, coğrafya, kimya, fizik, mühendislik, edebiyat ve daha birçok alanda önemli katkılar yapmış ve ilim çemberini genişletmiştir. Bu yazıda, İslam coğrafyasında yetişmiş bazı alimleri tanıtmaya çalışacağız.

1. El-Kindî (801-873): Kindî veya tam adıyla Ebu Yusuf Yakub bin İshak el-Sebbah el-Kindî, felsefe, tıp, matematik astronomi, ilahiyat, psikoloji , fizik, kimya ve müziğe kadar pek çok bilim dalında eser yazan Arap âlimdir. Ortaçağ Avrupası’nda tanınan, ilk İslâm filozofudur. Alkindus adıyla bilinir. Felsefesinde, Platon, Aristoteles ve Plotinus’un görüşlerinin bir sentezini yapmıştır.
2. El-Hârizmî (780-850): Hârizmî ya da tam adıyla Ebû Ca’fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî, matematik, gökbilim, coğrafya ve algoritma ]alanlarında çalışmış Fars bilim insanıdır. Matematik alanındaki çalışmaları cebirin temelini oluşturmuştur. Bir dönem bulunduğu Hindistan ’da sayıları ifade etmek için harfler ya da heceler yerine basamaklı sayı sisteminin kullanıldığını saptamıştır. Cebir sözcüğü de Harezmi’nin ‘El’Kitab’ül-Muhtasar fi Hısab’il Cebri ve’l-Mukabele” (Cebir ve Denklem Hesabı Üzerine Özet Kitap) adlı eserinden gelmektedir. Bu eser aynı zamanda doğu ve batının ilk cebir kitabı olma özelliğini taşımaktadır. ‘Hesab-ül Cebir vel-Mukabele’ adlı kitabı, matematik tarihinde, birinci ve ikinci dereceden denklemlerin sistematik çözümlerinin yer aldığı ilk eserdir. Bu nedenle Harezmî (Diophantus ile birlikte) ‘cebirin babası’ olarak da bilinir. İngilizce’deki ‘algebra’ ve bunun Türkçe’deki karşılığı olan ‘cebir’ sözcüğü, Harezmî’nin kitabındaki ikinci dereceden denklemleri çözme yöntemlerinden biri olan ‘el-cebr’den gelmektedir.
3. Bîrûnî (973-1048): Bîrûnî ya da tam adıyla Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Birûnî, Batı dillerinde Alberuni veya Aliboron olarak tanınır. Gökbilim, matematik, doğa bilimleri, coğrafya ve tarih alanındaki çalışmalarıyla tanınır. Dünyanın çevresini ölçen ilk bilim insanlarından biridir. Ayrıca Hint kültürü ve medeniyeti hakkında yazdığı kitapla Doğu ve Batı arasında kültürel bir köprü kurmuştur.
4. Zekeriyyâ er Râzî (865-925): Zekeriyyâ er Râzî ya da tam adıyla Ebû Bekir Muhammed bin Zekeriyyâ er-Râzî, Fars simyacı, kimyager, hekim ve filozoftur. Gençlik yıllarında edebiyat ve musiki ile ilgilenmiştir ve geçimini kuyumculuk yaparak sağlamıştır. Daha sonra tıp eğitimi almış ve Bağdat’ta ünlü bir hekim olmuştur. Tıp alanındaki en önemli eseri El-Hâvî’dir. Bu eser, 23 ciltlik bir tıp ansiklopedisidir. Razi, ayrıca sülfürik asidi keşfetmiş ve kimya alanında önemli çalışmalar yapmıştır.
5. İbn-i Sina (980-1037): İbn-i Sina ya da tam adıyla Ebu Ali Hüseyin bin Abdullah bin Sina, Fars hekim, filozof, fizikçi, matematikçi, astronom ve şairdir. Avicenna adıyla Batı’da tanınmıştır. Tıp alanındaki başyapıtı Kanun fi’t-Tıb (Tıp Kanunu) adlı eserdir. Bu eser, Ortaçağ boyunca hem Doğu’da hem de Batı’da tıp eğitiminin temel kaynağı olmuştur. İbn-i Sina, ayrıca felsefe alanında da önemli eserler vermiştir. En bilinen felsefi eseri Şifa (İyileşme) adlı kitabıdır. Bu kitapta Aristoteles’in felsefesini yorumlamış ve İslam düşüncesine uyarlamıştır.
6. El-Cezerî (1136-1206): El-Cezerî ya da tam adıyla Ebû’l-İz İsmâil bin Rezzâz el-Cezerî, Diyarbakır Artuklu Sarayı’nda çalışmış Fars asıllı mühendis, mucit ve bilim insanıdır. Mekanik biliminin kurucularından biri olarak kabul edilir. Otomatik makineler, su saatleri, hidrolik sistemler, robotlar ve oyuncaklar tasarlamıştır. En önemli eseri Kitab-ül Hiyel (Mekanik Hileler Kitabı) adlı kitaptır. Bu kitapta 50 adet mekanik cihazın tasarımını ve yapımını anlatmıştır.
7. Ömer Hayyam (1048-1131): Ömer Hayyam ya da tam adıyla Gıyaseddin Ebu’l-Feth Ömer bin İbrahim el-Hayyam-ı Nîşâbûrî, Fars şair, matematikçi, astronom ve filozoftur. Rubaiyat adlı şiir kitabıyla ünlenmiştir. Matematik alanında ise üçüncü dereceden denklemlerin çözümüne ilişkin bir yöntem geliştirmiş ve cebirin gelişimine katkıda bulunmuştur. Astronomi alanında ise Selçuklu Sultanı Melikşah’ın isteği üzerine bir takvim hazırlamıştır.
8. İbn-i Heysem (965-1040): İbn-i Heysem ya da tam adıyla Ebu Ali Muhammed bin Hasan bin el-Heysem, Arap fizikçi, matematikçi ve astronomdur. Alhazen adıyla Batı’da tanınmıştır. Optik alanının kurucusu olarak kabul edilir. Işığın doğası, yansıması ve kırılması üzerine çalışmalar yapmıştır. Ayrıca gözün anatomisi ve görme mekanizması hakkında bilgiler vermiştir. Matematik alanında ise geometri, analiz ve sayı teorisi üzerine çalışmalar yapmıştır.
9. Farabî (872-950): Farabî, İslam dünyasında felsefenin kurucularından kabul edilen, çok yönlü bir bilim insanı ve düşünürdür. Tam adı Ebu Nasır Muhammed bin Muhammed el-Farabi’dir. Batıda Alpharabius adıyla bilinmektedir. Farabi, Türkistan yakınlarında bulunan Vasic köyünde doğmuş, Bağdat, Halep ve Şam gibi şehirlerde eğitim görmüş ve çalışmalar yapmıştır. Farabi, Aristo’nun mantık, metafizik ve siyaset felsefesini Arapçaya çevirmiş ve yorumlamış, İslam felsefesinin gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. Farabi aynı zamanda matematik, fizik, astronomi, müzik gibi alanlarda da eserler vermiş ve bilimsel araştırmalar yapmıştır. Farabi’nin en önemli eserleri arasında İhsâ ul Ulûm (Bilimlerin Sayımı), El Maani ül’Aki (Aklın Anlamları), El-Medinet ü’l-Fazıla (Erdemli Toplum), Kitab Fusus al-Hikam (Hikmetlerin Özleri), Kitab ü’l, Mûsîkî ü’l Kebir (Büyük Müzik Kitabı) sayılabilir.